GŁOS
Głosy ptaków to różne sygnały akustyczne, które odgrywają bardzo różnorodne i ważne role w ich życiu. Aparat głosowy ptaków to krtań dolna zwana syrinx, w której rozciągają się cienkie błony, struny głosowe. Ich napięcie zmienia się dzięki zewnętrznym i wewnętrznym mięśniom, które drgają w strumieniu powietrza wytwarzając głos. Ptasie piosenki u ptaków śpiewających i ich zwrotki potrafią być bardzo różnorodne, ciekawe i skomplikowane. Takim przykładam ptasich piosenek są śpiewy ptaków rozpoczynające się wiosną, a niektóre gatunki takie jak skowronki są szczególnie dobrymi śpiewakami. Głos jest używany u ptaków w okresach godowych, jako okrzyki wabiące, porozumiewawcze, czasami wydawane w duecie, w społecznościach do porozumiewania się, odstraszania, ostrzegania. Dźwięki są wydawane w rożnych formach: stukanie, wibracje, kłapanie, jodłowanie, bębnienie, chichot, piski, wrzaski jak również jako bardzo delikatne odgłosy. Czasami dla nas te odgłosy możemy odbierać jako słyszalne chrząkania, narzekania, rechoty itp.
Niektóre gatunki są bardzo do siebie podobne, natomiast śpiewają różnie i wydają różne odgłosy. Na podstawie śpiewu można więc rozróżnić dwa ptaki, które wydają się identyczne lecz należą do różnych gatunków, a które odróżnić można, niemal wyłącznie po śpiewie. Śpiew może być całkowicie wrodzony i nie ulegać zmianom przez całe życie ptaka, natomiast u niektórych gatunków do pełnego wykształcenia u młodych osobników jest niezbędne usłyszenie głosu ptaka dorosłego tego samego gatunku. Wiele gatunków ptaków może naśladować głosy innych gatunków lub dźwięki ze swojego otoczenia takimi zdolności mogą zaprezentować np. szpaki.
rys. A Janik
DZIOBY
W zależności od gatunków, sposobów odżywiania się i środowisk w których przebywają, dzioby są u ptaków bardzo różnorodne , o ogromnej różnorodności kształtów, przystosowane do sposobów odżywiania się i poszukiwania pożywienia. U łuszczaków są masywne stożkowate, przystosowane do zgniatania nasion, natomiast u ptaków drapieżnych przystosowane do rozrywana ofiary : silne i ostro zgięte w haczyk. Ptaki odżywiające się owadami mają zazwyczaj delikatne stosunkowo cienkie dzioby, ptaki wybierające owady ze szczelin kory mają długie i zakrzywione, natomiast te rozkuwające drzewo bardzo mocne dłutowate, chwytające owady w locie krótkie, ale szerokie. U ptaków brodzących przystosowane do sondowania w mule. Niektórym ptakom służą do pobierania nektaru z kwiatów i nabijania owadów, innym do drążenia drzew i wykuwania w nich dziupli. Używane są również do budowy gniazd , czyszczenia piór i jako broń.
NOGI
fot. A. Janik
Kończyny tylne u ptaków przystosowane są do trybu ich życia. Większość ptaków ma 4 palce, niektóre tylko 3, natomiast struś tylko 2 palce. Ptaki w czasie chodu opierają się tylko na członach palców, które są zaopatrzone w pazury. U różnych gatunków w różny sposób zakończone, ostre i zakrzywione lub proste, długie, krótkie. Ptaki dobrze chodzące i biegające mają zazwyczaj długie nogi, gatunki skaczące zazwyczaj krótkie. U ptaków drapieżnych nogi są mocno zbudowane, silne i masywne natomiast ptaki brodzące kończyny tylne mają wyposażone w błony. Ptaki dobrze chodzą i biegają, chodzą po ziemi stawiając nogi na przemian jak człowiek. Wiele gatunków wróblowatych porusza się skacząc, inne mogą skakać i chodzić, wspinać się po gałęziach drzew, natomiast ptaki wyłącznie latające, których stopy są przystosowane do czepiania się skał, ścian, nie potrafią poruszać się po powierzchniach poziomych.
OGON
Spełnia ważną rolę podczas lotu, kształt jest zależny od specyfiki lotu (widłowa te, wcięte, zaokrąglone, równo ścięte, klinowate, z wystającymi środkowymi sterówkami) . Niektóre ptaki prawie nie mają ogona, inne natomiast mają tak długi że utrudnia on lot. Ogony zapewniają niektórym ptakom większą zwrotność, innym pomagają w utrzymaniu równowagi, służą do opierania się, u wielu gatunków wykorzystywany jest do toków podczas zalotów. Ptak schodząc do lądowania opuszcza i rozpościera sterówki. Pióra ogona działają jak hamulec spowalniając lądowanie.
fot. A. Janik
LOT
U rożnych ptaków bardzo różnorodny w zależności od gatunku, sposobu poszukiwania pożywienia, zależny od budowy ptaka. Funkcję nośną spełnia głównie wewnętrzna część skrzydła, natomiast funkcje napędową zewnętrzna cześć skrzydła. Ważna funkcje podczas zmiany kierunku i hamowania odgrywa ogon. Siła nośna zależy od ciężaru skrzydeł i ciężaru ptaka oraz szybkości ruchu. Jedne ptaki szeroko rozpościerają skrzydła, inne zawisają w powietrzu, trzepią stale, lecą w linii prostej , zygzakowato, stylem ślizgowym, szybowym, nurkujące ptaki posługują się natomiast lotem rakietowym. Loty ptaki wykonują w różnych celach : poszukiwawczych, zwiadowczych, ucieczkowych, przemieszczających i pokarmowych.
GNIAZDA
Służą do składania jaj i wychowu młodych a przede wszystkim do ich ochrony przed stratami ciepła. Są bardzo różnorodne :dziuple, płytkie, kuliste, koszyczkowego kształtu, zakryte, hamakowate, są warownymi budowlami, lub mistrzowsko tkane, wykonane z rożnych budulców: patyków, porostów, korzonków, ziemi, puchu, zaschłe trawy i czciny, mchu, liści, błota, mułu, sierści , włosów, futra zwierząt, pióra okrywowe i puch, liście , igły, puch nasion, pióra innych ptaków. . Budowane przez samice, samce lub parę. Samice i samce wymieniają się w gnieździe, ale czasami wysiaduje jedna płeć.
JAJA
Składane u ptaków w różnych ilościach (np. wróblowate 4-6 jaj, gołębiowate 1-2 jaja), liczba ta zależy jak duże są straty w lęgach i ile młodych mogą wykarmić rodzice. Wśród naszych rodzimych ptaków kuropatwy mają najliczniejsze zniesienia, nawet 20 jaj, ponieważ gniazdują na ziemi i mają bardzo wielu wrogów. Jaja są w różnych rozmiarach, o różnym ciężarze, kolorystyce (plamiaste, białe, niebieskawe, zielonkawe itp), i o różnym kształcie (kuliste, owalne, gruszkowate). Liczne ptaki, które gniazdują w dziuplach mają jaja białe, jaja ptaków śpiewających budujących gniazda otwarte są zazwyczaj jasnozielonkawe lub brązowawe z ciemnymi kropkami, plamami lub linkami, kreseczkami. U ptaków gniazdujących na ziemi jaja są dopasowane często barwą do podłoża w celu zamaskowania. Jaja rozwijają się pod wpływem określonej temperatury, wymagają więc wysiadywania, które polega na stykaniu się jaja z nagą skórą ptaka, którą w tym okresie dorosłe osobniki mają na brzuchu. Wysiadywanie jaj jest odruchem bezwarunkowym, świadczy o tym wysiadywanie nawet sztucznych jaj, czy podrzuconych przez ptaki pasożytujące. Podczas wysiadywania jaj ptaki przewracają jaja dziobem, aby były ogrzewane równomiernie ze wszystkich stron. Kiedy jajko należy przewrócić ptak orientuje się po jego temperaturze, gdyż zaczyna go piec w podbrzusze.
KLUCIE MŁODYCH
Rozwój zarodka zaczyna się z chwilą wysiadywania jaja. U różnych gatunków ptaków okres inkubacji trwa inaczej, u niektórych 40, 21, a u innych 14 dni.
Kiedy zbliża się czas klucia pisklę odwraca się dziobem ku tępemu biegunowi jaja, i uderza zrogowaciałym naskórkiem na dziobie (ząb jajowy) w błonę komory powietrznej, gdzie przebijając się może po raz pierwszy zaczerpnąć oddechu. Od tego momentu może odzywać się do matki z wnętrza jaja. Czasami u większych gatunków ptaków mogą być słyszane cichutkie popiskiwania. Pisklę zaczyna przebijać skorupę jaja na wysokości ¾ w kierunku tępego końca i obracając głowę kruszy ją w płaszczyźnie równoleżnikowej. Ci, którzy obserwują lęgi ptaków w hodowli mogą wówczas zobaczyć drobne rysy pęknięcia w tym miejscu. To oznaka, że pisklę w środku dzielnie pracuje i już wkrótce ptasi rodzice ujrzą małego bohatera.
Następnie pisklę odrzuca pokrywę znad głowy i dzięki ruchom tułowia może wydostać się z jaja. Części skorupy z wylężonych jaj rodzice wynoszą poza gniazdo. Nie są one przydatne, gdyż zawarte w nich sole mineralne zostały pobrane przez wylęgłe pisklę.
Przy opracowywaniu tego materiału skorzystano min. ze źródeł:
• Ptaki- Frantisek Vilcek- „Sport i turystyka „
• Ptaki – Heinrich Hoerschelmann – Atlas
• Encyklopedia PWN
