Oświetlenie dla ptaków

► Głównym zapotrzebowaniem wszystkich żywych istot zwierząt i roślin jest światło słoneczne i powietrze. Niestety wielu hodowców swoje hodowle prowadzi w pomieszczeniach, gdzie nie zawsze sięga światło słoneczne lub ma ono bardzo ograniczony dostęp.

Wpływ światła na ptaka

Rytm biologiczny każdego żywego organizmu uwarunkowany jest wpływem światła słonecznego. Brak światła słonecznego i przebywanie ptaków w ciemnych pomieszczeniach powoduje zaburzenia płodności, zaburzenia behawioralne, krzywice, stany depresyjne, ataki serca, zaburzenia gospodarki hormonalnej, zaburzenia cyklu snu i wiąże się z wieloma innymi problemami takimi jak zaburzenia w upierzeniu (braki jak również matowość piór), nasilenie chorób grzybiczych, przeziębieniowych, zaburzenia w trawieniu oraz problemy skórne.

Światło jest potrzebne do reprodukcji i śpiewu. Od bardzo dawna wiadomo, że światło pobudza reprodukcję. Ilość dziennego światła jest ściśle związana z pobudzeniem hormonów. Na początku XX wieku hodowcy w Waszyngtonie stwierdzili, że można zwiększyć reprodukcję jaj w okresie zimowym wydłużając czas świetlny, teraz jednak wiadomo poprzez badania, że światło przechodząc przez oczy lub skórę zwierząt dociera do mózgu i poprzez stymulowanie przysadki mózgowej w której znajdują się odpowiednie hormony, stymuluje owulację, działając na przysadkę mózgową, tarczycę, nadnercza i gruczoły płciowe (gonady). Poza wpływem na dojrzałość płciową i rozrodczość światło ma wpływ na zabarwienie skóry, piór, pazurów i dzioba, dezynfekuje skórę, reguluje ciśnienie krwi i napięcie mięśniowe, usuwa martwe komórki skóry, wpływa na immunizację skóry i ciała.

Światło słoneczne jest także odpowiedzialne za syntezę witaminy D, która to wymaga oświetlania ultrafioletowego pochodzącego ze słońca w celu przekształcenia prowitaminy w jej aktywne formy. Problem ten można zniwelować uzupełniając dietę ptaka w syntetyczną witaminę D3, jednak to wiąże się też z przedawkowaniem tej witaminy, która w nadmiarze okazuje się być toksyczna. Doprowadza do zatrucie ptaka, powoduje problemy z niewydolnością nerek oraz problemy związane z reprodukcją. Hodowcy mają problem z doborem dawki tej witaminy dla ptaka, a nadmiar nie jest wydalany przez organizm tylko się w nim odkłada.

W naszych warunkach klimatycznych ptaki hodowlane bardzo rzadko są trzymane całorocznie w zewnętrznych wolierach, gdzie światło słoneczne dociera swobodnie. Większości gatunków po prostu nie da się tak trzymać, szczególnie ptaki australijskie, które nie przetrzymają naszych zmian pogodowych, zimnych wiatrów i nadmiernej wilgoci.
Pamiętajmy, że większość takich gatunków, które przetrzymujemy w niewoli pochodzi z bardzo gorących klimatów np. gatunki Australii, gdzie temperatura przekracza 38 ° C w ciągu dnia, a mieszkańcy otwartych łąk prawie przez cały dzień mają kontakt bezpośredni z promieniowaniami słonecznymi. Mimo, że nasze ptaki zostały przyzwyczajone przez długoletnie hodowle w niewoli do naszych warunków, mają większe zapotrzebowania na dłuższy czas świetlny, którego brak może przyczyniać się do problemów związanych chociażby z rozrodem czy wykarmieniem potomstwa.

Doświetlenie światłem UV

Producenci jednak postanowili wyjść naprzeciw takim problemom i wyprodukowali sztuczne światło zastępujące promienie UV. Takie lampy można zakupić w sklepach w postaci jarzeniówek czy baniek i w postaci żarówek energooszczędnych. Zazwyczaj na opakowaniu producent zamieszcza bardzo przydatne i ważne informacje, które należy przeczytać i zastosować, ponieważ zbyt duża dawka takiego światła może zabić naszego zwierzaka. Ponieważ światło to jest dostosowane do pomieszczeń jak i zapotrzebowanie danego gatunku zwierzęcia, poprzez emisje odpowiedniej długości fali. Ten zakres długości fal i jego częstotliwość jest bardzo ważna.
Dlatego warto taką lampę kupić ze specjalnym przeznaczeniem dla ptaków, jak Bird Lampe, z którą naprzeciw takim potrzebom wyszedł niemiecki producent. Są to lampy sprawdzone i stosowane w wielu hodowlach, o rożnych mocach. Lampy Arcadia okazały się mieć wiele korzyści dla zdrowia ptaków, umożliwiając im naturalną barwę prowadząc do większych sukcesów w hodowli. Taka lampa zawiera 2,4 % UVB i 12% UVA. Producent podaje, że w odróżnieniu od standardowych jarzeniówki Bird lampy są bez elektronicznego migotania. Producenci takich lamp z przeznaczeniem dla ptaków określają przydatność lampy średnio dwa lata. Światło to ma wpływ na płodność ptaków i reprodukcję.

Wpływ takiego światła został przebadany przez biologów i producentów takich lamp, przede wszystkim na kurczętach i indykach, gdzie po zastosowaniu lamp zwiększona była produkcja jaj i wylęgowość kurcząt. Nawet, jeśli nasze ptaki mają stały dostęp do światła słonecznego to w okresach lęgów, czy porach zimowych przedłużenie dnia takimi lampami jest jednym z wielu czynników, które przyczyniają się do prawidłowej reprodukcji.

Nie wszystkie żarówki UV nadają się do ptaków, należy pamiętać, że zakres fal w takich żarówkach oferowanych przez producentów jest bardzo różnorodny i ma bardzo ważny wpływ na zdrowie jak i życie naszych zwierząt. Takie lampy mają wiele zastosowań, są stosowane w lecznictwie jak i kosmetyce (solaria itp.) dlatego wiele z nich absolutnie nie nadaje się dla zwierząt. Znany jest mi przypadek, gdzie dostawca sprzętu oświetleniowego zaoferował jarzeniówkę UV swojemu koledze do terrarium dla gekonów, niestety nieznajomość tematu spowodowała, że gekony na drugi dzień zdechły. Dlatego nie polecam i ostrzegam przed takim przypadkowym kupowaniem oświetlenia UV.

Światło dzienne

Nie każdy decyduje się na światło UV dla ptaków, pamiętajmy jednak, że nie każde sztuczne oświetlenie nadaje się do tego celu, ponieważ źle dobrane oświetlenie, to zmęczone ptaki. Niestety musimy sobie zdać sprawę, że nigdy jakakolwiek żarówka nie zastąpimy ptakom naturalnego światła dziennego, a sztuczne oświetlenie należny wybrać, te, które będzie najbardziej optymalne.

Przy zakupie więc żarówek/ świetlówek należy pamiętać, by było to światło o barwie dziennej. Aby to ściślej określić i przedstawić sięgnęłam do folderów różnych producentów oświetlenia. Ponieważ światło dzienne to światło białe to określenia ma jednak wiele zakresów. Wartość wyrażana w kelwinach w produktach oświetleniowych i wyrażana jako „barwa dzienna” u różnych producentów, może być różnie określana ( chłodna, neutralna, ciepło- biała, zimno-biała). Warto więc wiedzieć, że typowe dzienne oświetlenie naturalne to barwa wyraźnie chłodna i im wyższa temperatura to chłodniejsza biel.

Samo światło naturalne (które określa się jako temperatura barwowa, a ta podawana jest w stopniach Kelvina: K) w różnych porach dnia, oraz porach roku i stanach pogodowych jest różna. Wartości umowne podawane w wielu książkach i folderach przyjęto więc min takie:

- 1850 K- wschodzące i zachodzące słońce
- 3500K- światło słoneczne godzinę po wschodzie
- 3000-4000 K – barwa neutralnie biała
- 5000-5500 K – światło typowo dzienne
- 6000 K – niebo z białymi chmurami
- 7000 K – zachmurzone niebo
- 8000 K – mgła
- 10000 K – bezchmurne niebo zimą o godz. 12 w południe
- 20000 K – światło w południe w krajach południowych

Podaje się również, iż samo określenie bieli i postrzeganie jej przez nas, oraz dobór światła dziennego jest dla nas bardzo pozorne. Dla ptaków więc należy wybrać te optymalne, co nie jest sprawa łatwą.. Oświetlenie zawierające 5000-6500 kelwinów jest oferowane przez producentów do biur min. dla tego, że jest to oświetlenie, przy którym najmniej ludzie czują się zmęczeni przebywając wiele godzin w pomieszczeniach oświetlonych takim światłem. Kolor światła emitowanego przez żarówki, które chcemy wykorzystać dla ptaków powinien być zbliżony do światła słonecznego zawierające 5500 K. Dla ptaków temperatura barwowa ponad 5800 K nie jest najodpowiedniejsza. Bardzo istotne jest bowiem, aby spektrum światła dla ptaków uwzględniało prawidłowe rozłożenie poszczególnych barw (posiadało prawidłową temperaturę barwową). Dlatego wszelkie lampy akwariowe, które mają ponad 5800 K nie powinny być używane dla ptaków, stwierdzono, że zbyt dużo światła niebieskiego ma bowiem wpływ na lęgi.

Wartości oświetlenia

Zapoznajmy się więc z wartościami oświetlenia, po które najczęściej sięgamy wertując półki sklepowe i te dostępne na naszym rynku:

zwykła żarówka wolframowa – 2700 K – to światło postrzegamy jako barwę światła ciepło-białego, ale jest bardziej żółte od światła naturalnego dziennego. Szklana bańka wypełniona jest mieszaniną argonu i azotu w której zamknięty jest cieniutki, zwinięty drucik z wolframu, przez który przepływający prąd rozgrzewa drucik, ten emituje dużą ilość ciepła (ok 95 %) i nieco światła (5%).
Do 2012 roku jednak z rynku europejskiego (Dyrektywa UE) mają zostać wycofane żarówki tego typu, pozostaną żarówki używane w lodówkach czy piekarnikach. Żarówki wolframowe oddają dużo ciepła, więc są dobre do dogrzania ptaka w czasie choroby, natomiast używanie takiego światła całodzienne np w regalach dla ptaków może okazać się zbyt męczące, a na pewno za ciemne.

oświetlenie halogenowe 2900, 3200 K jest to światło punktowe, drucik z wolframu jest zamknięty w kapsule z gazem (argon, krypton, jod, brom, azot). Lampy halogenowe, są promiennikami ciepła, którego wytwarzają więcej niż zwykła żarówka jak też więcej światła niż zwykła żarówka przy tej samej mocy. Przez specjalistów nie polecana jednak dla ptaków.

świetlówki kompaktowe (energooszczędne) – 2700 K – w handlu są dostępne również 3000 K, 4000 K, 5500K, 6400 K (w zależności od producenta jak i mocy takiej świetlówki). Takie żarówki wytwarzają znacznie mniej ciepła. Można je kupić w postaci baniek (i jeśli się na takie światło decydujemy jednak te proponowałabym wybrać) i w formie poskręcanej spirali. Jest to rodzaj świetlówek o małych gabarytach z zapłonem elektronicznym i podobnie jak w zwykłych świetlówkach w jej wnętrzu zamknięty jest gaz z niewielką ilością rtęci.

LED listwy 3000, 6000 K od niedawna nowość na naszym rynku. Diody są długowieczne i energooszczędne, mogą zmieniać temperaturę emitowanego światła. Występują w barwach różnokolorowych, żółtych i białych, ciepłobiałych, zimno-białych. Sprzedawane w handlu w postaci wąskich taśm, węży, listw hermetycznych różnego rodzaju, aby takie oświetlenie zastosować potrzebne są zasilacze. Używane zazwyczaj do podświetlenia mebli i efektów dekoracyjnych.

Bird lampy Arcadia emituje 5600 K. Z myślą o hodowcach i hobbystach ptaków producenci wyszli na przeciwko ich potrzebom. Odpowiednio dobrane oświetlenie używane w wielu profesjonalnych hodowlach jadaną wadą zdaje się być cena która często przeraża kupujących. Dostępne w postaci lamp jarzeniowych, oraz żarówek energooszczędnych.

Świetlówki liniowe – w handlu jedynie świetlówki występują o bardzo bogatej gamie barwowej. Wytwarzają mniej ciepła, zawierają gaz z niewielką ilością rtęci. Wszystkie dostępne w handlu świetlówki oznaczane są trzycyfrowym kodem określającym współczynnik oddawanych barw i temperatur. Pierwsza cyfra określa współczynnik oddawania barw, dwie pozostałe temperaturę barwową. Dla wielu jednak kupujących te oznaczenia nic nie mówią. Producenci wyjaśniają oznaczenia:

Wskaźnik oddania barw:
To kolory w świetle żarówki przypominające te oświetlane przez naturalne słońce. Wskaźnik oddawania barw określany jest w stopniach Ra które dla światła słonecznego przyjmuje 100, czyli Ra=100 i oznacza idealne oddawanie barw więc im bliżej 100, tym lepiej. Dla świetlówek współczynnik Ra wynosi od 40 nawet do 98. Więc w świetlówkach pierwsza cyfra oznacza wskaźnik Ra (Pierwsza cyfra: 8 oznacza Ra w przedziale 80-90; 9 oznacza Ra większe od 90) natomiast druga i trzecia temperaturę barwową (razy 100) czyli w oznaczeniu świetlówki kodem 840 przeczytamy: 8 (oznacza Ra w przedziale 80-90) 40 (temperatura barwowa 4000 K).

Barwa światła w świetlówkach przy symbolach jest określana jako:
827-927- ciepła
830-930 -ciepło biała
840-940 – biała
950-965 – zimna

Oświetlenie, które można używać do pomieszczeń z roślinami zielonymi, używane często do doświetlania pomieszczeń z ptakami zawiera symbol 865 i jest określane jako światło dzienne-zimne, nie oznacza to jednak, że takie oświetlenie jest tym najodpowiedniejszym dla ptaków, gdyż emituje 6500 K a jak wspomniałam wcześniej dla ptaków jest najodpowiedniejsze 5500 K, nie mniej jednak takie światło znajduje zastosowanie w hodowlach.

Dostępność na rynku i ich oznaczenia na opakowaniach

Udając się do punktu sprzedażny jednak nie możemy uzyskać rzetelnych informacji, a sprzedawcy często się dziwią czego my szukamy, bo takiego asortymentu nie mają w sprzedaży. Wiąże się to z tym, że sklepy biorą asortyment który im schodzi, również z kwalifikacją sprzedawcy, a także z oznaczeniami na opakowaniach, jak również od producenta u którego się zaopatruje dany sklep (czy produkuje taki asortyment). Producenci handlowców zaopatrują w swoje katalogi produktów. Nie zawsze jednak osoba, która sprzedaje nam te produkty jest ambitna, by rzetelnie zapoznać się z tymi ofertami. Na samych opakowaniach każdy producent swój produkt oznacza inaczej, jedni podają wartość w Kelwinach, inni tylko podają czy to jest barwa, biała, żółta, ciepła itp, jeszcze inni podają kod produktu, gdzie jego szczegółowe dane są podane w katalogu firmy (typ oprawy, V, W, barwa, Im, t[h], DxL, Nr). Następną sprawą jest fakt, że nie zawsze sprzedawcy opłaca się ściągnąć tylko jedną sztukę produktu. Dla przykładu chciałam podać produkty produkowane przez firmę „spectrum”: świetlówki kompaktowe-827, 830, 840; świetlówki liniowe-3000K, 4000K, 6500K, żarówki ledowe-biały, żółty, zimno-biały, ciepło-biały. Inną sprawą jest również fakt, że ludzie idą do sklepu i kupują żarówkę będąc tylko zainteresowani jaj mocą i gwintem, a klienci którzy są zainteresowani wartością żarówki podaną w Kelwinach zdążają się naprawdę bardzo rzadko. Pamiętajmy jednak że u jednego producenta barwa podana jako biała będzie wynosiła 2700 K, a u innego pod tą samą nazwą 4000K. Dlatego dobór światła dla ptaków jest dość trudny warto więc korzystać ze sklepów specjalistycznych, które takie oświetlenie oferują od producentów produkujących oświetlenie na potrzeby zwierząt z taką tylko różnicą, że za zwykłą świetlówkę liniową 8 W zapłacimy w normalnym sklepie 10 zł, a już za wyprodukowane z myślą o ptakach 53 zł, jednak mimo wszystko uważam że warto, bo jest to światło dobrze dobrane.

Światło nocne

Niektóre ptaki mają tendencje do zrywania się w nocy. W takim nocnych zerwaniach ptaki często się kaleczą, obijają, czasami nawet dochodzi do silnego stresu i nagłej śmierci spowodowanej zawałem serca. Polecam więc wyposażenie pomieszczenia w dodatkowe nocne światło. Można wyposażyć się w automatyczne przełączenie światła dziennego na nocne w momencie zgaszenia światła dziennego. Jest to bardzo dobre rozwiązanie. Do oświetlenia nocnego używamy żarówek o bardzo małej mocy umieszczonych obok klatki/ woliery, które dają półmrok w pomieszczeniu, nie zakłócając przy tym rytmu snu ptaków.
Po zainstalowaniu w swojej hodowli światła nocnego przestałam mieć problemy z nocnymi zerwaniami ptaków.

Czas świetlny

Czas trwania światła jest bardzo ważny dla zapewnienie prawidłowego biorytmu. Pamiętajmy, że ptaki przyzwyczajają się do czasu trwania oświetlenia i według niego funkcjonują – takie zjawisko nazywamy rytmem biologicznym. W mojej hodowli wszystkie ptaki mniej więcej pół godziny przed czasem gaszenia światła zaczynają żerować, po czym szukać swoich miejsc noclegowych, gdzie układają się do snu. Dlatego tak bardzo ważne jest, by ten rytm biologiczny nie był zakłócany przypadkową zmianą czasu świetlnego, czy nagłym skróceniem czasu lub wydłużeniem.

Jednak inny czas musimy przyjąć w okresie letnim, kiedy dni są bardzo długie, a inny w okresie zimowym, kiedy dni są bardzo krótkie. Pamiętajmy, że czas świetlny jest bardzo ważnym czynnikiem, który również stymuluje bodźce lęgowe u ptaków. Skrócenia dnia i liczby godzin światła, powoduje zmniejszenie aktywności seksualnej, równocześnie wywołuje zjawisko pierzenia, poprzez które ptaki przygotowują się do chłodniejszej pory roku. Jeśli czas świetlny w okresie karmienia piskląt będzie zbyt krótki, to rodzice nie wykarmią swoich młodych. Dlatego w lecie czas świetlny powinien być wydłużany do około 14 (16) godzin (w zależności od gatunku) – zwłaszcza w okresie lęgowym (przed i po),zimą natomiast spadać do 10-11 godzin. Wiosną zaczynamy wydłużać więc czas do 14 godzin, a jesienią zmniejszamy do 11 godzin. Powinniśmy to robić stopniowo, codziennie o kilka minut dłużej, aż do osiągnięcia tego właściwego czasu.

Docieplanie

Straty ciepła można skutecznie zrekompensować światłem podczerwonym. Niewielkie żarówki światła podczerwonego, mogą działać 24 godziny nie zakłócając rytmu snu ptaka w nocy. Są stosowane podczas choroby ptaka, gdzie ptak potrzebuje dogrzania, jak również w odchowie młodych, odseparowanych od rodziców z różnych przyczyn. Lampa podczerwieni o mocy 75 wat jest najlepsza dla większości ptaków dużych, jeśli są one wykorzystywane nad żerdką w górnej części klatki, dla ptaków drobnych stosujemy żarówki o mniejszej mocy.

Zapamiętaj

Wszystkie urządzenia elektryczne i ich sznury muszą być chronione i odpowiednio zabezpieczone przed dziobami ptaków, stanowią, bowiem szczególne źródło niebezpieczeństwa. Zainstalowane oświetlenie powinno być podłączone do czasomierza, które automatycznie będzie zapałało światło jak i gasiło. Należy pamiętać przy tym, aby nie gasić światła nagle, lecz po zgaszeniu głównego oświetlenia zostawiać na jakiś czas niewielkie źródło światła po to, aby ptaki mogły spokojnie usadowić się do snu. Nagłe zgaszenie światła może być dla ptaków powodem silnego stresu – wystraszone ptaki mogą rozbić się po ciemku o ściany klatki/woliery lub wyposażenie i ponieść śmierć. Aby tego uniknąć niektórzy hodowcy dla ułatwienia stosują wyłączniki czasowe z opcją tzw. „sztucznego zmierzchu”: światło powoli przygasa np. w czasie 15 min, aż do zupełnego wygaśnięcia.
Ręczne uruchamianie światła przysparza wiele problemów nie tylko nam, ale także ptakom, co wiąże się u nich z zaburzeniem biorytmu, kiedy światło jest zapalane i gaszone o różnych porach.

Inne informacje

Dla poszukiwaczy dimmera imitującego wschody i zachody słońca podajemy informacje, że takie urządzenia są dostępne w zagranicznych sklepach, a koszt przybliżony to średnio 150-200 euro. Do takich urządzeń muszą być jarzeniówki, które dają się stopniowo ściemniać i rozjaśniać, lub zwykłe żarówki. Nie nadają się do tego żarówki energooszczędne.

Porównanie