► Choć w badaniach ornitologicznych coraz częściej korzysta się z nadajników satelitarnych, pozwalających na śledzenie ptaków z niemożliwą wcześniej dokładnością, obrączkowanie jako metoda badawcza wciąż cieszy się dużą popularnością. Świadczą o tym choćby liczby – obecnie w samej tylko Europie każdego roku znakuje się ok. 3,8 mln osobników. Choć od XIX w., kiedy duński nauczyciel biologii H.C.C. Mortensen jako pierwszy zastosował metalowe obrączki do oznakowania grupy szpaków, wprowadzono wiele zmian technicznych, zasady i cele obrączkowania pozostały takie same. Dzięki niemu możliwe jest poznanie szlaków migracyjnych, przyczyn śmiertelności, przywiązania do miejsc lęgowych, przeżywalności oraz wielu innych aspektów poszerzających naszą wiedzę o ptakach.
Jak obrączkuje się dzikie ptaki
Aby obrączkować dzikie ptaki, konieczne jest zdanie egzaminu kończącego kurs obrączkarski. Kursy takie są organizowane przez Krajową Centralę Obrączkowania, jaką w Polsce jest Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii PAN z siedzibą w Górkach Wschodnich (część Gdańska). Dopiero po uzyskaniu pozytywnego wyniku egzaminu uzyskuje się status współpracownika stacji i wynikające z niego uprawnienia do obrączkowania. Mogą one dotyczyć wszystkich gatunków, poszczególnych grup lub tylko kilku gatunków. Ptaki są chwytane w specjalne sieci ornitologiczne indywidualnie przez obrączkarzy lub podczas obozów naukowych organizowanych przeważnie przez studenckie koła naukowe albo organizacje pozarządowe. Udział w nich jest zazwyczaj płatny, ale są to raczej kwoty symboliczne rzędu 5 złotych dziennie. Uczestnikiem obozu może zostać również osoba nie posiadająca uprawnień obrączkarskich, ale zainteresowana poznaniem zasad pracy takiego punktu i gotowa podporządkować się poleceniom kierownika dbającego zarówno o bezpieczeństwo chwytanych ptaków, jak i osób przebywających na obozie. Listę obozów można znaleźć na stronie https://www.tbop.org.pl/obozy/
Jak wyglądają obrączki zakładane dzikim ptakom
1. Metalowe obrączki zakładane na nogi
Te obrączki stosowane są najczęściej. Każda z nich zawiera nazwę stacji koordynującej – wszystkie polskie obrączki oznaczone są słowami „Poland Gdansk”. Takie oznaczenie zobaczymy zarówno u ptaka zaobrączkowanego nad morzem, na Mazurach czy w Tatrach, dlatego mylna jest spotykana niekiedy opinia, że ptak posiadający obrączkę z napisem „Gdansk” pochodzi właśnie z tego miasta. Poza nazwą stacji oznakowanie składa się z alfanumerycznego kodu. Część literowa wskazuje na rodzaj obrączki – Stacja Ornitologiczna opracowuje wykaz zawierający informacje, jakie rodzaje mogą być zakładane poszczególnym gatunkom (jest to zależne przede wszystkim od wielkości ptaków). Kod liczbowy to numer serii oraz indywidualny numer danego osobnika – tylko znając pełny kod istnieje możliwość porównania informacji uzyskanych podczas odczytu z wiedzą uzyskaną w momencie schwytania ptaka.
2. Obrączki kolorowe
Ptaki duże i średniej wielkości mają często zakładane, poza obrączką metalową, również kolorowe obrączki plastikowe z indywidualnym kodem. Ułatwiają one odczyt w terenie i zwiększają szansę na uzyskanie cennej dla ornitologów wiadomości powrotnej. Istnieje ogromna różnorodność programów badawczych wykorzystujących ten sposób znakowania. Informację o kolorowej obrączce odczytanej w Polsce zawsze należy przesłać do Stacji Ornitologicznej, jednak dodatkowo można sprawdzić, w ramach jakiego projektu zaobrączkowano widzianego przez nas osobnika. Służy temu anglojęzyczna strona https://www.cr-birding.be/ Dużo ciekawych informacji znajduje się również na założonym przez Polaków angielskojęzycznym blogu www.kolring.blogspot.com
3. Obroże szyjne
Ten typ oznakowania wykorzystywany jest w przypadku łabędzi i gęsi – ptaków przebywających na wodzie lub w dużych stadach w terenie otwartym, gdzie nieraz dostrzeżenie nóg jest w dużym stopniu utrudnione. Podobnie jak w przypadku kolorowych obrączek, każda obroża szyjna zawiera unikalny alfanumeryczny kod. Warto dodać, że obroże te nie czynią ptakom krzywdy, a odnoszone niekiedy wrażenie „przyduszania” poszczególnych osobników może wynikać z grubej warstwy upierzenia na szyi, które może ściśle przylegać do obroży. Jednak sama szyja nie odczuwa z tego powodu ucisku.
4. Znaczniki dziobowe
W Polsce tej metody się nie stosuje, jednak można niekiedy spotkać ptaki z innych krajów oznakowane w ten sposób. Wykorzystywany jest do znakowania kaczek i podobnie jak w przypadku innych kolorowych oznaczeń mamy w tym przypadku do czynienia z indywidualnym alfanumerycznym kodem.
Co zrobić w przypadku zaobserwowania/znalezienia dzikiego ptaka z obrączką?
W takim przypadku zawsze należy zawiadomić Stację Ornitologiczną MiIZ PAN. Można to uczynić poprzez tradycyjny list, e-mailem ( ring@stornit.gda.pl ) lub za pośrednictwem specjalnego formularza dostępnego na www.stornit.gda.pl/formobr.html
Informacje, jakie zgłoszenie musi zawierać, są następujące:
- tekst i numer wytłoczony na obrączce,
- jeśli ptak jest martwy, obrączkę należy odesłać do stacji (ul. Nadwiślańska 108
80-680 Gdańsk 40, dotyczy również obrączek zagranicznych)
- datę znalezienia, schwytania lub obserwacji,
- miejsce znalezienia, schwytania lub obserwacji,
- stan ptaka w chwili znalezienia (np. zdrowy, ranny, martwy świeży, martwy w rozkładzie),
- przyczynę śmierci lub zranienia ptaka, jeśli można ją określić,
- los ptaka po schwytaniu (np. wypuszczony, przetrzymany do następnego dnia),
- gatunek ptaka, jeśli można określić.
- imię, nazwisko i adres kontaktowy znalazcy; otrzymaną wiadomość powrotną Stacja potwierdza i zawiadamia o okolicznościach zaobrączkowania stwierdzonego ptaka.
Korzystałem z:
• artykułu Tomasza Mokwy umieszczonego na stronie czasopisma „Ptaki Polski” – https://www.ptaki-polski.p…kate=11&arty=63
• informacji na stronie Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN: https://www.stornit.gda.pl/oop.htm
Autor: Antoni Marczewski
