Anatomia i fizjologia

JAJOWÓD

 

Ptaki są jajorodne. Samica posiada jeden funkcjonalny jajnik, który przypomina owoc winogrona i jajowody. Samiec natomiast posiada parzyste jądra o kształcie fasoli i nasieniowody, które przed ujściem do steku tworzą mały woreczek nasienny. W okresie godowym u ptaków jajniki i jądra znacznie się powiększają zaś po tym okresie przestają funkcjonować i są wyciszone. Aby samiec zapłodnił samicę nasienie musi być aktywnie pobierane przez samicę i transportowane do zbiorników nasienia.

Kopulacja u ptaków polega na zetknięciu nabrzmiałych warg kloaki, co zapewnia bezpośredni przepływ nasienia. Samiec wtedy siada na samicę i ich kopulacja trwa tylko od kilkunastu sekund do kilku minut, od jednego do kilku razy dziennie. U niektórych gatunków odbywa się to w budkach lęgowych, gniazdkach, a u innych zaobserwować ten akt można na gałązce, przeważnie w czasie porannym.

Powstała w jajniku komórka jajowa po dojrzeniu wpada do jamy ciała. Jest ona kulista i składa się żółtka odżywczego z jaśniejszą tarczką zarodkową na jednym biegunie. Z jamy ciała jajo przesuwa się do jajowodu, gdzie zostaje zapłodnione. Przesuwając się przez górny odcinek jajowodu jajo zostaje otoczone białkiem, następnie jajko kontynuuje swoją podróż w jajowodzie, gdzie rozwijają się dwa włókna na końcach górnych i dolnych zwane cholazami, a w dalszym odcinku jajowodu pokrywa się pergaminowymi błonkami pod skorupowymi. W macicy tworzy się właściwa skorupa jajowa zbudowana z węglanu wapnia i odpowiednio już ubarwiona.

Jajo w macicy przebywa kilka godzin, po czym przesuwa się do pochwy a z niej do steku i stamtąd zostaje wydalone na zewnątrz. Czas przesuwania się jaja do pochwy jest różny i trwa od kilkunastu do około 40 godzin, w zależności od gatunku ptaka.

Na niektórych skorupach jaja można zauważyć zakrzepniętą krew, jest to spowodowane pęknięciem naczynek krwionośnych podczas przesuwania się jaja do steku najczęściej spowodowane przez stres.

JAJO

Jaja są składane u ptaków poza ciałem w rożnych ilościach, kolorach, wielkościach, w zależności od gatunku ptaka. Każdy z nas widział i wie jak wygląda jajo, natomiast mało kto zastanawia się nad tym co znajduje się wewnątrz i nad funkcją i rolą zawartości jajka. Jajo przedstawiane bardzo często jako symbol nowego życia, w rzeczywistości nim jest, ponieważ to twór o bardzo intensywnej aktywności biologicznej, zmieniającej się wewnątrz wraz z upływem czasu. Dla przykładu ciekawostka, na którą natrafiłam, a mianowicie, że w przeciągu 21 dni od złożenia jaja kury do wylęgu kurczęcia jajo pobiera 4,5 litrów tlenu, a wydziela 3,9 litrów dwutlenku węgla i aż 9,9 litrów pary wodnej.

A jak bogaty to twór możemy się przekonać analizując zawartość : witaminy (B1, B2, D, E ), fosfor, siarkę, potas, wapń, cynk, triglicerydy, fosfolipidy, lecytynę, cholinę. Jedno kurze jajko zawiera 14% dziennego spożycia białka zalecane dla dorosłych.

Mimo iż jaja ptasie wydają się bardzo delikatne w rzeczywistości są bardzo silne. Ich wypukła powierzchnia może wytrzymać duży napór ciężaru, jest to niezbędne przy wysiadywaniu jaja przez ptaki. Jajo otoczone jest twardą, porowatą powłoką ochronną, która nadaje kształt jaju i chroni jego wnętrze umożliwia jednak wymianę gazów z otoczeniem. Do prawidłowego wytworzenia skorupy jaja potrzebne jest wapno. Węglan wapnia można znaleźć w kredzie, a nawet w marmurze, więc jest to wysokiej jakości związek, który ptak produkuje w swoim ciele. Chociaż średnia grubość skorupy jaja kury wynosi 3 mm jest niezwykle twarda i silna. Jeśli te składniki nie są należycie zapewnione w diecie ptaka, wtedy nie wytworzy się prawidłowa skorupa taka jak powinna. Zdarza się to zazwyczaj w hodowlach, kiedy nie dostarcza się ptakom wystarczającej ilości tego minerału. Ptaki wtedy składają jaja z miękką, delikatną skorupką, lub tylko okryte cienką błoną. Samice składające jaja o nieprawidłowej skorupie, źle ułożone w poprzek jajowodu mają problem nazywany zapartym jajem, co może się też wiązać z innymi problemami.

Wnętrze jaja służy jako zbiornik wodny dla wczesnego zarodka i jest źródłem pożywienia dla późniejszego embriona. Warstwowy układ poszczególnych elementów wnętrza jaja, zaczynając od błon skorupowatych jest ściśle odpowiedzialny za określone funkcje biologiczne. Stanowi barierę ochronną przed drobnoustrojami i zawiera substancje, które uniemożliwiają wzrost bakterii. Żółtko z komórki jajowej zawiera białka, węglowodany, tłuszcze i witaminy, które wspierają metaboliczne potrzeby szybko rosnących zarodków podczas inkubacji i jest rezerwuarem pokarmowym dla rozwijającego się zarodka, cześć żółtka nie jest spożywana przez embrion i te pozostałości w pierwszym dniu klucia służą jako rezerwa pokarmowa, która starcza na kilka godzin po wykluciu.

Zarodek rozwija się pod wpływem określonej temperatury, dlatego jajo wymaga wysiadywania, które polega na stykaniu się jaja z nagą skórą ptaka, którą w tym okresie posiadają dorosłe ptaki na brzuchu. Wysiadywanie jaj u ptaków jest odruchem zaliczanym do bezwarunkowych, świadczy o tym wysiadywanie nawet sztucznych jaj, które często hodowcy podmieniają ptakom z różnych przyczyn, aż do momentu zniesienia przez samicę ostatniego jajka. Niektórzy hodowcy jajka zamieniają na sztuczne, by uniknąć zniszczenia przypadkowego jajek przez ptaki pazurkami, podczas gdy inni by wszystkie pisklęta wylęgły się jednego dnia. Efekt nierównych wykluć w hodowlach rozciągniętych w czasie wg różnych opinii powoduje, że rodzice karmią tylko najsilniejsze pisklęta, które głośno domagają się o jedzenie, gdzie te najmniejsze i tym samym słabsze mają zmniejszone szanse przetrwania. Oczywiście ta teoria nie zawsze musi się potwierdzić, ale są hodowle, gdzie stosuje się zamianę zniesionych jaj na sztuczne, by uniknąć takich sytuacji i strat w lęgach. Takie sztuczne jajka można zakupić w sklepie lub wykonać samemu z modeliny. Podebrane prawdziwe jaja przechowuje się wówczas w pojemniku z piaskiem, dobrym sposobem jest również przechowanie w miseczce z ziarnem. Takie jajko jednak swoje pełne zdolności wylęgowe zachowuje przez około 10 -14 dni, po tym czasie z dnia na dzień maleje zdolność wylęgowa.

Podczas wysiadywania jaj ptaki przewracają jaja dziobem, aby były ogrzewane równomiernie ze wszystkich stron. Kiedy jajko należy przewrócić ptak orientuje się po jego temperaturze, gdyż zaczyna go piec w podbrzusze. Kiedy rozpocznie się inkubacja i jaja są ogrzewane do około 38 ° C , w tym czasie każdy długotrwały spadek temperatury może spowodować obumarcie zarodka. Zdarza się, że rodzice uszkodzą niechcąca jajko zazwyczaj ostrymi pazurkami, jeśli błona została przebita takie jajko nie nadaje się już do inkubacji. W hodowlach ptaków, kiedy pęknie skorupka a błona nie jest przebita (zwłaszcza jeśli jajo ptaka jest drogim okazem) i w zależności od tego uszkodzenia (jeśli pękniecie jest drobne i niewielkie) jest na pękniecie nanoszona cieniutka warstwa specjalnego kleju przeznaczonego na takie problemy – wąski paseczek, by nie zakleić por w skorupie jajka, przez którą dostarczany jest tlen. Nie zawsze jajo jest zalężone, przyczyny takiej sytuacji mogą być naprawdę różne, natomiast może dojść do takiej sytuacji że te zalężone się nie wykluwają przez np. częste wahania temperatury, słabą wilgotność lub za wysoka, bakterie i choroby, które powodują zamieranie zarodka. Hodowcy kontrolujący lęgi sprawdzają stan jajek złożonych przez ptaki, co ma na celu sprawdzenie liczby zalężonych jaj. Białe zalężone jajka po kilku dniach inkubacji stają się biało-brunatne i wizualnie ich kolor różni się od jaj nie zalężonych. Zaglądając do takiego gniazdka, w którym jest część jajek zalężonych, a niektóre nie, można to stwierdzić po odcieniu białości skorupki przynajmniej u niektórych gatunków. Natomiast podświetlając zalężone jajko zauważamy plamkę, która jest zarodkiem, można zauważyć bardzo liczne naczynie krwionośne a po około tygodnia jajko będzie podczas takiej analizy nie przejrzyste, co świadczy, że jest wypełnione embrionem.

Opis cech morfologicznych jaja podczas 21 dniowej inkubacji
- zawiera tylko główne cechy

Jajowód – W czasie przebywanie jaja w jajowodzie rozpoczyna się rozwój zygoty.
0 – W momencie zniesienia jaja tarczka ma kształt okrągły, wyraźnie ograniczony od żółtka.
1 – Kształtuje się smuga pierwotna, dająca początek strunie grzbietowej. Zdrowy zarodek układa się w linii prostopadłej do [URL=https://mojeptaki.info/viewtopic.php?t=202]chalaz[/URL] żółtka.
2 – Oś zarodka po 36 godzinach inkubacji ulega zgięciu i ma kształt przecinka. Zarodek jest otoczony przez sieć naczyń krwionośnych.
3 – Siatka naczyń krwionośnych rozrasta się. Ciało zarodka wyraźnie zgięte.
4 – Daje się zauważyć głowę, oko, pęcherz mózgowy, strunę grzbietową i serce.
5 – Pojawia się pigment w oku, oraz segmentacja na stronie grzbietowej. Kończyny mają kształt pączków.
6 – Widoczna jest źrenica, oraz wyrostki stanowiące początki skrzydeł i nóg. Przez środek pęcherza mózgowego przebiega bruzda.
7 – Pojawia się zabarwienie tęczówki i jama dziobowa, wyraźnie zarysowują się kończyny.
8 – Wykształcają się palce u nóg, ogon i górna pokrywa dziobowa, powieki lekko zachodzą na gałkę oczną.
9 – Głowa jest większa od reszty ciała zarodka. Powstaje podwójny pęcherz mózgowy i dziób, oraz uwypuklają się gałki oczne i zgięcie w stawie łokciowym.
10 – Wykształcają się palce na końcu skrzydeł i staw kolanowy. Powieki zachodzą na 2/3 gałki ocznej. Widoczny jest otwór uszny. Powstaje zarys brodawek piór na grzbiecie.
11 – Widoczne jest ciemiączko rozdzielające mózgowie na 4 części. Pojawia się trzecia powieka, wyrostek rogowy na dziobie, oraz staw skokowy.
12 – Powieki zakrywają oko do tęczówki. Widoczne są pazury.
13 – Powieka zamyka oko do połowy źrenicy, powstaje stek.
14 – Powieki są całkowicie zamknięte.
15 – Przez zamknięte powieki prześwieca źrenica i tęczówka, wykształcają się poduszeczki na podeszwie.
16 – Pojawia się początek sterówek i powstaje ostroga. Wykształca się gruczoł kuprowy.
17 – Widoczne są spojówki oka, oraz otwory nosowe. Pazury zginają się ku stronie podeszwowej kończyny.
18 – Formują się brodawki skórne na podeszwie.
19 – Występują wyraźne linie papilarne na podeszwie.
20 – U samic zanika prawy jajnik. Woreczek żółtkowy ulega resorpcji, w jelicie gromadzi się kał.
21 – Wylęg

Ciekawostki

Badacze z Wydziału Zoologii Uniwersytetu w Cambridge wyjaśniają, że zmieniając warunki panujące w jaju, samice kanarków informują rozwijające się młode o sytuacji, z jaką spotkają się na zewnątrz.

Przy opracowywaniu tego materiału skorzystano min. ze źródeł:
• Ptaki- Frantisek Vilcek- „Sport i turystyka „
• Ptaki – Heinrich Hoerschelmann – Atlas
• Encyklopedia PWN